W związku z toczącą się debatą na temat kształtowania poziomu wynagrodzeń wśród zawodów wspierających funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, przedstawiamy stanowisko oparte o głos zainteresowanego środowiska w zakresie pozycji zawodowej oraz realnych obowiązków asystentów prokuratora – grupy niezwykle istotnej dla sprawnego i skutecznego działania organów ścigania, a zarazem przez wiele lat marginalizowanej pod względem zarówno legislacyjnym, jak i ekonomicznym.
Pragniemy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż zakres obowiązków asystenta prokuratora znacząco przewyższa ten przypisany asystentowi sędziego – zarówno pod względem charakteru czynności, jak i ich odpowiedzialności procesowej oraz realnego wpływu na tok i jakość postępowań karnych.
W świetle obowiązujących przepisów oraz praktyki jednostek prokuratury, różnica ta winna znaleźć adekwatne odzwierciedlenie w wysokości wynagrodzenia, czego – niestety – nie sposób dostrzec ani w obecnie obowiązujących, ani proponowanych regulacjach.
I. Zakres czynności – analiza porównawcza
Zgodnie z art. 175 § 1 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze, do zadań asystenta prokuratora należy wykonywanie czynności zleconych przez prokuratora, w tym w postępowaniu przygotowawczym, a także sporządzanie projektów pism procesowych i innych dokumentów urzędowych.
W praktyce, oznacza to, że asystent prokuratora wykonuje m.in. czynności polegające na
• samodzielnym przesłuchiwaniu świadków i uczestników postępowania,
• sporządzaniu protokołów z czynności dowodowych i procesowych,
• przygotowywaniu projektów zarządzeń, postanowień o umorzeniu bądź skierowaniu aktu oskarżenia,
• udziale w oględzinach, eksperymentach procesowych oraz innych czynnościach terenowych,
• bezpośredniej obsługdze spraw karnych w zakresie digitalizacji akt, wprowadzania danych do systemów teleinformatycznych (NOE, LIBRA, Portal Rejestrów Sądowych),
• wykonywaniu czynności organizacyjnych i administracyjnych, często w sytuacji braku dostatecznego wsparcia kadry pomocniczej.
Tymczasem asystent sędziego, zgodnie z art. 155 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, przygotowuje jedynie projekty orzeczeń i uzasadnień oraz dokonuje analiz akt sprawy. Choć obowiązki te są nieodzowne i wymagają kompetencji analityczno-prawnej, nie wiążą się z samodzielnym prowadzeniem czynności procesowych, kontaktem z uczestnikami postępowań ani odpowiedzialnością związaną z czynnościami podejmowanymi w imieniu organu państwowego.
II. Odpowiedzialność i ryzyko zawodowe
Asystent prokuratora ponosi odpowiedzialność za poprawność proceduralną czynności procesowych, których efekty mają realne znaczenie dowodowe. Uczestniczy w działaniach wymagających szybkiego podejmowania decyzji i bezpośredniego kontaktu z osobami podejrzanymi, pokrzywdzonymi oraz świadkami, nierzadko w warunkach napięć i stresu. Prowadzi czynności „w terenie” – również poza godzinami urzędowymi – co przekracza typowy zakres obowiązków urzędniczych i analitycznych.
W przypadku asystentów sędziów ryzyko zawodowe nie obejmuje czynności o charakterze operacyjnym czy procesowym, a zatem zakres odpowiedzialności za tok postępowania oraz skutki proceduralne pozostaje znacznie bardziej ograniczony.
III. Dysproporcja w stosunku liczbowym i obciążeniu pracą
W sądach powszechnych funkcjonuje obecnie kilkukrotnie więcej asystentów sędziów niż asystentów prokuratorów w jednostkach prokuratury, mimo że liczba prowadzonych spraw oraz ich złożoność w postępowaniach przygotowawczych stale rośnie. W wielu prokuraturach rejonowych spotkać można jednego asystenta na kilku prokuratorów, co prowadzi do nadmiernego przeciążenia obowiązkami i pracy wykonywanej pod presją czasu.
Brak systemowego wsparcia w formie technicznych pracowników biurowych dodatkowo pogłębia zakres obowiązków asystentów prokuratorów, którzy – poza czynnościami ściśle prawnymi – wykonują również szereg czynności technicznych i porządkowych.
IV. Konieczność adekwatnej wyceny pracy – postulaty
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, wysoce zasadnym wydaje się wniosek, iż asystenci prokuratora winni otrzymywać wynagrodzenie co najmniej równe, a w rzeczywistości wyższe niż asystenci sędziów. Ich praca ma bowiem charakter nie tylko analityczny, lecz także operacyjny i procesowy, wiążąc się z ryzykiem i odpowiedzialnością, która bezpośrednio wpływa na ochronę porządku prawnego i skuteczność ścigania przestępstw.
Z tych względów, apelujemy o rozważenie przyjęcia poziomu wynagrodzeń zasadniczych w wysokości:
• dla asystenta prokuratora: nie mniej niż 9 000 zł brutto,
• dla starszego asystenta prokuratora: na poziomie co najmniej 11 000 zł brutto,
z jednoczesnym wprowadzeniem mechanizmu corocznej waloryzacji oraz podwyższenia tej kwoty o składki na ubezpieczenia społeczne
W dobie oczekiwań społecznych względem sprawnego i transparentnego działania organów ścigania, zapewnienie godnych warunków pracy dla osób wspierających prokuratorów winno stanowić element elementarnej odpowiedzialności państwa za funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.
Zwracamy się zatem z gorącym apelem o włączenie się w ten dyskurs – zarówno poprzez zajęcie stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego, jak i wsparcie inicjatyw dążących do urealnienia pozycji zawodowej asystentów prokuratora.