Założenia i tezy
Warszawa, 10 kwietnia 2025 r.
Prezes Sekcji Pierwszej
Europejski Trybunał Praw Człowieka
OPINIA AMICUS CURIAE
Przedłożona Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka
w sprawie Księdza Michała Olszewskiego z uwzględnieniem kontekstu sprawy Barbary Skrzypek
(Skarga nr 6726/25)
Działając na podstawie Artykułu 44 (3) (a), (5) i (6) Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) Niezależne Stowarzyszenie Prokuratorów
Ad Vocem pragnie przedstawić uwagi na piśmie dotyczące niniejszej sprawy.
Wprowadzenie
Niniejsza opinia amicus curiae została przygotowana w celu wsparcia rozpatrzenia sprawy księdza Michała Olszewskiego, polskiego duchownego, którego sytuacja prawna budzi poważne wątpliwości co do zgodności z gwarancjami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPCz). W kontekście tej sprawy odniesiono się również do sprawy Barbary Skrzypek, która może wskazywać na szerszy wzorzec potencjalnych naruszeń praw procesowych w polskim systemie wymiaru sprawiedliwości. Celem niniejszej opinii jest dostarczenie Trybunałowi analizy prawnej w świetle standardów EKPCz, w szczególności artykułów 5 (prawo do wolności
i bezpieczeństwa), 6 (prawo do rzetelnego procesu) oraz 9 (wolność myśli, sumienia
i wyznania).
Tło faktyczne
Sprawa księdza Michała Olszewskiego
Ksiądz Michał Olszewski, sercanin i prezes Fundacji Profeto, został zatrzymany 28 marca 2024 roku w związku ze śledztwem dotyczącym rzekomych nieprawidłowości w wykorzystaniu środków z Funduszu Sprawiedliwości.
Od tego czasu pozostaje w areszcie tymczasowym, a jego obrońcy wskazują na szereg naruszeń proceduralnych, w tym: brak dostępu do obrońcy
w początkowej fazie zatrzymania, utrudnianie kontaktu z adwokatem, odmowę dostępu do akt sprawy, a także zarzuty stosowania nieludzkiego traktowania (np. pozbawienie jedzenia, wody i snu w pierwszych dniach aresztowania). Podniesiono również kwestię blokady kont Fundacji Profeto, co może naruszać autonomię związków wyznaniowych.
Sprawa Barbary Skrzypek
Barbara Skrzypek, choć szczegóły jej sprawy pozostają mniej udokumentowane w dostępnych źródłach, jest przywoływana jako przykład potencjalnych nadużyć w polskim systemie sprawiedliwości, w tym nadmiernego stosowania środków przymusu oraz problemów z zapewnieniem pełnomocnikowi udziału w przesłuchaniach świadków. Sprawa ta, choć odrębna, wskazuje na szerszy kontekst systemowy, który może mieć zastosowanie do sytuacji księdza Olszewskiego.
Analiza prawna
Artykuł 5 EKPCz – Prawo do wolności i bezpieczeństwa
Zatrzymanie księdza Olszewskiego i przedłużanie aresztu tymczasowego budzą wątpliwości co do zgodności z art. 5 EKPCz. Trybunał wielokrotnie podkreślał (np. w sprawie Labita v. Włochy, 2000), że areszt tymczasowy powinien być stosowany jedynie w wyjątkowych okolicznościach i być uzasadniony konkretnymi dowodami ryzyka matactwa lub ucieczki.
W przypadku księdza Olszewskiego brak przedstawienia pełnego uzasadnienia decyzji o przedłużeniu aresztu oraz opóźnienia w dostarczeniu obrońcom materiałów dowodowych mogą naruszać prawo do niezwłocznego poinformowania o powodach zatrzymania (art. 5 § 2) oraz prawo do skutecznego zaskarżenia pozbawienia wolności (art. 5 § 4).
Artykuł 6 EKPCz – Prawo do rzetelnego procesu
Kluczowym problemem w sprawie księdza Olszewskiego jest brak zapewnienia obrońcy w początkowej fazie zatrzymania oraz utrudnianie dostępu do akt sprawy. ETPCz w sprawach takich jak Salduz v. Turcja (2008) orzekł, że dostęp do obrońcy od pierwszych chwil zatrzymania jest fundamentem rzetelnego procesu. Naruszenie tego standardu w połączeniu z doniesieniami o zaginięciu materiałów wideo dokumentujących warunki zatrzymania może wskazywać na poważne uchybienia proceduralne. W kontekście sprawy Barbary Skrzypek, gdzie podnoszono kwestie ograniczeń w udziale pełnomocnika
w przesłuchaniach, widoczny jest potencjalny wzorzec systemowy naruszania prawa do obrony.
Artykuł 9 EKPCz – Wolność myśli, sumienia i wyznania
Blokada kont Fundacji Profeto, której działalność ma charakter religijny
i charytatywny, rodzi pytania o zgodność z art. 9 EKPCz. Trybunał w sprawie Kościół Metropolitalny Besarabii v. Mołdawia (2001) uznał, że autonomia finansowa związków wyznaniowych jest integralną częścią wolności religijnej. Decyzja o utrzymaniu blokady, pomimo argumentów, że środki pochodziły
od wiernych, a nie wyłącznie z Funduszu Sprawiedliwości, może stanowić nieproporcjonalną ingerencję w prawa księdza Olszewskiego i jego fundacji.
Artykuł 3 EKPCz – Zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania
Relacje księdza Olszewskiego o głodzeniu, pozbawianiu wody i snu w trakcie pierwszych dni zatrzymania, jeśli zostaną potwierdzone, mogą stanowić naruszenie art. 3 EKPCz. Trybunał w sprawie Jalloh v. Niemcy (2006) wskazał, że nawet krótkotrwałe nieludzkie traktowanie w areszcie może uzasadniać stwierdzenie naruszenia. Brak przekazania sądowi nagrań z monitoringu dodatkowo utrudnia weryfikację tych zarzutów, co samo w sobie może być uznane za uchybienie obowiązkowi państwa do skutecznego wyjaśniania takich skarg.
Wnioski i rekomendacje
Sprawa księdza Michała Olszewskiego, w powiązaniu z kontekstem sprawy Barbary Skrzypek, wskazuje na potencjalne naruszenia fundamentalnych praw człowieka chronionych przez EKPCz. W szczególności:
Długotrwały areszt tymczasowy bez pełnego uzasadnienia i dostępu do materiałów dowodowych narusza art. 5 i 6 EKPCz.
Utrudnianie kontaktu z obrońcą i brak przejrzystości postępowania podważają rzetelność procesu sądowego.
Blokada kont Fundacji Profeto może stanowić nieproporcjonalną ingerencję
w wolność religijną (art. 9).
Zarzuty nieludzkiego traktowania wymagają pilnego zbadania w świetle art. 3.
Rekomendujemy Trybunałowi:
Dokładne zbadanie zgodności działań polskich władz z wymogami EKPCz,
w szczególności w odniesieniu do proceduralnych gwarancji wolności
i rzetelnego procesu.
Uwzględnienie szerszego kontekstu systemowego, w tym spraw takich jak Barbary Skrzypek, przy ocenie potencjalnych wzorców naruszeń.
Wezwanie państwa polskiego do przedstawienia pełnej dokumentacji, w tym nagrań z zatrzymania księdza Olszewskiego, w celu wyjaśnienia zarzutów nieludzkiego traktowania.
Zakończenie
Niniejsza opinia ma na celu wsparcie Trybunału w zapewnieniu pełnego poszanowania praw człowieka w sprawie księdza Michała Olszewskiego. Podkreślamy, że skuteczna ochrona standardów EKPCz jest kluczowa dla utrzymania zaufania
do demokratycznych instytucji wymiaru sprawiedliwości.